Ο Καπνός η ..Αμερική και η Καβάλα

Του Κωνσταντίνου Π. Παπακοσμά*

Άραγε η .. συγχωρεμένη η γιαγιά μου αλλά και οι εκατοντάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες που επεξεργάζονταν τον καπνό της εσοδείας του 1940 στα υγρά καπνομάγαζα της πόλης , το καλοκαίρι του 1940 θα μπορούσαν να ..φανταστούν ότι η σκληρή δουλειά τους .. θα έφθανε το 2022 να είναι αντικείμενο "θέματος" που θα μεταφράζονταν σε εκατοντάδες σελίδες δικογράφων που είναι αναρτημένα σε ιστοσελίδες μεγάλων δικηγορικών γραφείων των Ηνωμένων Πολιτείων και αφορούν αγωγές των μεγαλύτερών εταιρειών καπνού της εποχής εκείνης, όπως η American Tobacco Company, η RJ Reynolds Tobacco Company, η Liggett & Myers Tobacco Company, και η Libellants-appellants, κατά των Ελλήνων εφοπλιστών αδελφών Γουλανδρή .

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ..ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Όλα είχαν ξεκινήσει από την Σμύρνη το καλοκαίρι του 1940, το φορτηγό πλοίο "SS Ιωάννης Π. Γουλανδρής" φορτώνει δέματα καπνού των Αμερικανικών Εταιρειών που δραστηριοποιούνταν εκεί. Επόμενος σταθμός του πλοίου, αρχές Οκτωβρίου του 1940 στο λιμάνι της Καβάλας όπου φθάνει το "SS Ιωάννης Π. Γουλανδρής" της εταιρείας "Goulandris Brothers", φορτώνει καπνά 8.837 καπνοδέματα της RJ Reynolds Tobacco Co. και 1.110 της " Πιαλόγλου ". Ήδη το πλοίο έχει καπνά που έχει φορτώσει στην Σμύρνη. Μερικές ημέρες κρατάει η φόρτωση στην Καβάλα και στη συνέχεια πλέει για την Θεσσαλονίκη φορτώνει και από εκεί καπνό αλλά και άλλα φορτία. Στις 26 Οκτωβρίου 1940, το πλοίο έφθασε στον Πειραιά .

Αναμενόταν να πλεύσει τις επόμενες ημέρες μέσω Γιβραλτάρ προς το Newport News, το Norfolk και τελικό προορισμό την Νέα Υόρκη.

Η Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου 1940 και καθώς το σκάφος ήταν Ελληνικού νηολογίου, επιτάχθηκε αμέσως από την ελληνική κυβέρνηση και στάλθηκε σε στρατιωτική αποστολή στη Διώρυγα της Κορίνθου. Με την ολοκλήρωση της αποστολής του και υπακούοντας στις οδηγίες της Ελληνικής Κυβέρνησης, φόρτωσε το υπόλοιπο του φορτίου από τον Πειραιά και απέπλευσε από τον Πειραιά στις 10 Νοεμβρίου 1940 με νηοπομπή στο Πορτ Σάιντ και στη συνέχεια ακολούθησε τις εντολές του Βρετανικού Ναυαρχείου .

Όλος ο καπνός που αφορούσε αυτή την μεταφορά ήταν της καλλιέργειας του 1939 και είχε αγοραστεί από Τούρκους και Έλληνες φυτευτές μεταξύ Ιανουαρίου και Μαΐου 1940. Καθώς ο καπνός είχε καλλιεργηθεί σε εκατοντάδες μικρές φάρμες, κάθε παρτίδα είχε χαρακτηριστικά διαφορετικά από τα άλλα παρτίδες λόγω του εδάφους, των βροχοπτώσεων και της θερμοκρασίας των τοποθεσιών όπου καλλιεργήθηκε και η καλλιεργητική περίοδος για την καλλιέργεια του 1939 ήταν ασυνήθιστα βροχερή. Τα στοιχεία της πολυετούς έρευνας αποκάλυψαν τις περίπλοκες διαδικασίες που συνήθως υιοθετούνται για την προετοιμασία του πράσινου καπνού για δεματοποίηση, αποθήκευση και αργότερα χειρισμό και επανατοποθέτηση. Ότι ο καπνός είχε τάση να θερμαίνεται ήταν πολύ γνωστό σε όλους εμπορεύονταν τον καπνό.

Ο καπνός ανεφλέγη κατά την διάρκεια του πολυήμερου ταξιδιού και το πλοίο αναγκάζονταν να προσεγγίζει λιμάνια , όπως αυτό στα νησιά Μπαρμπαντός . Χρησιμοποιηθούν επίγεια μέσα για την κατάσβεση της φωτιάς . Το πλοίο απέπλευσε από τα Μπαρμπάντος στις 22 Απριλίου 1941 και έφτασε στο Νόρφολκ στις 3 Μαΐου 1941, όπου κατά τις επόμενες 4 ημέρες ξεφόρτωσε το φορτίο που ήταν για αυτό το λιμάνι και στη συνέχεια αναχώρησε για τη Νέα Υόρκη όπου έφτασε στις 8 Μαΐου 1941. όπου εκφορτώθηκε το υπόλοιπο του φορτίου του.

Έτσι τον Μάιο του 1941 το πλοίο φθάνει και ξεφορτώνει τα καπνά και τα υπόλοιπα προϊόντα που μεταφέρει στα λιμάνια των Ηνωμένων Πολιτείων.

Οι παραλήπτες του καπνού ξεκινούν μια πολύχρονη δικαστική διαδικασία με σκοπό να αποδείξουν ότι έγινε κακή φόρτωση των καπνών σε Σμύρνη , Καβάλα και Θεσσαλονίκη. Τα δικαστήρια ξεκινούν στην δεκαετία του 1950 και ολοκληρώνονται το 1960.. οι δικαστές δεν καταλογίζουν ευθύνες στην πλοιοκτήτρια εταιρεία κάνοντας ειδικές αναφορές στην κατάσταση που επικρατούσε την επίμαχη εποχή.

Ένα χρόνο μετά το πλοίο συγκρούεται στο Νιού Τζέρσευ με το πλοίο Intrepido SS (Παναμάς) . Ήταν η 1η Δεκεμβρίου 1942 όταν εκτελούσε δρομολόγιο από το Hampton Roads για Searsport, Maine με ένα φορτίο άνθρακα , βυθίστηκε στις 2 ή 3 Δεκεμβρίου 1942 με το πλήρωμα του να έχει εγκαταλείψει έγκαιρα το πλοίο.

Ιστορικά ο Ιωάννης και τα παιδιά του Πέτρος (1877-1931), Μιχαήλ (1878-1935), Βασίλης (1886-1976), Νικόλαος (1891-1957) και αργότερα και ο Λεωνίδας (1902-1952) αγοράζουν τον Αύγουστο του 1910 με δάνειο από τον Επαμεινώνδα Εμπειρίκο το βρετανικό ατμόπλοιο. Ο Γουλανδρής το μετονομάζει σε «Ioannis P. Goulandris» και ξεκινά τις μεταφορές. Τρία χρόνια αργότερα, αποκτά κι ένα δεύτερο ατμόπλοιο (το μετονομάζει σε «Marionga Goulandris») και ο μικρός στολίσκος είναι η αρχή του μεγάλου εφοπλιστικού κολοσσού της χώρας μας.

Η ΚΑΒΑΛΑ ΣΤΟ ..ΜΟΥΣΕΙΟ

Ιστορίες καπνού συνέχεια ..αυτή η .. ταμπακιέρα που γράφει το όνομα της πόλης μας "Cavalla", (η φωτογραφία που δημοσιεύουμε ) βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας και είναι ένα από τα 1,8 εκατομμύρια αντικείμενα ιστορίας που έχει το Μουσείο. Το Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας άνοιξε στο κοινό τον Ιανουάριο του 1964 ως Μουσείο Ιστορίας και Τεχνολογίας. Ήταν το έκτο κτίριο Smithsonian στο National Mall στην Ουάσιγκτον. Έκτοτε, περίπου 4 εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο περνούν από τις πόρτες του, για να απολαύσουν τις εκθέσεις, τα δημόσια προγράμματα, τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τις συλλογές και τις ερευνητικές εγκαταστάσεις .Εκατομμύρια άλλοι πραγματοποιούν εικονικές επισκέψεις στον ιστότοπο του μουσείου. Η ταμπακιέρα ήταν προϊόν, της κορυφαίας γερμανικής βιομηχανίας τσιγάρων Reemtsma, που στις αρχές του περασμένου αιώνα έπαιρνε τα φημισμένα καπνά από την Καβάλα. Η εταιρεία είχε κυκλοφορήσει τσιγάρα με την ονομασία Cavalla και τα διαφήμιζε στον Γερμανικό αλλά και Αμερικανικό τύπο της εποχής. Ήδη από το 1885 στην Δρέσδη η Reemtsma χρησιμοποιούσε το όνομα της περιοχής με τα φημισμένα καπνά ανατολικού τύπου.

Όλα αυτά τα αντικείμενα, έγγραφα και φωτογραφίες που διατρέχουν την ιστορία του καπνού σε όλο τον κόσμο υπερτονίζουν την Καβάλα και μαζί της κι ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης ιστορίας της χώρας μας.

Έχουν αναδείξει διαχρονικά τον ανατολικό καπνό ως ένα πολυδιάστατο εμπορικό αγαθό, προσεγγίζοντάς τον ιστορικά, μέσα από διαφορετικές οπτικές. Άλλωστε, ο καπνός ήταν ένα από τα πολυτιμότερα εξαγωγικά γεωργικά προϊόντα της χώρας μας Τα ελληνικά καπνά ήταν ποιοτικά ίσως τα καλύτερα παγκοσμίως. Η εργασία στον τομέα επεξεργασίας του καπνού και της βιομηχανικής παραγωγής τσιγάρων συνετέλεσε στην ανάδειξη της Καβάλας, ως του κορυφαίου τόπου για τον καπνό και ακολούθησαν η Δράμα, η Ξάνθη η Θεσσαλονίκη το Αγρίνιο . Επηρέασε τη διαμόρφωση νέων κοινωνικών τάξεων και συνέβαλε -μεταξύ άλλων- στην ανάπτυξη της βιομηχανίας, του εμπορίου και του τραπεζικού κλάδου σε ολόκληρη την χώρα για δεκαετίες.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε:

Το επίμαχο πλοίο που βυθίστηκε τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής .

Η διαφήμιση της Γερμανικής καπνοβιομηχανίας Reemtsma στη διάρκεια του μεσοπολέμου με φωτογραφία από την Καβάλα και το λιμάνι της κατά την φόρτωση καπνού.

Το εργοστάσιο της εταιρείας στην Γερμανία όπου η Γερμανική καπνοβιομηχανία "Reemtsma" αναδείχθηκε σε μεγάλο χρηματοδότη του ΝSDAP και στην συνέχεια σε αποκλειστικό σχεδόν προμηθευτή της Wermaht.

Ο εφοπλιστής Ι. Γουλανδρής.

Φόρτωση καπνού από το λιμάνι της Καβάλας.

Ο Καπνός κατεργασμένος "βγαίνει" από τα Καπνομάγαζα της πόλης.

Το Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας.

Η Έρευνα έγινε στο διαδίκτυο και η αναζήτηση με την Καβάλα ως .."Cavalla". Η τεχνολογία σήμερα μας βοηθάει να ..ανακαλύπτουμε συνέχεια ψηφίδες της ιστορίας μας, όπου στα συγκεκριμένα νομικά έγγραφα γίνονται αναφορές σε πρόσωπα και λειτουργίες στην Καβάλα την εποχή εκείνη.

*Ο Κωνσταντίνος Π. Παπακοσμάς καταγράφει τη νεότερη ιστορία της πόλης.