Τα Δημαρχεία της Καβάλας

Κτίρια σταθμοί στην ιστορία της πόλης

...τα Δημαρχεία της Καβάλας

Η Καβάλα είναι η πόλη που διαθέτει ένα από τα ομορφότερα Δημαρχεία της χώρας και αυτό το οφείλει σε έναν άνθρωπο που μπορεί να μην είχε εκλεγεί από τους δημότες της, όμως με την τοποθέτηση του ως Δήμαρχος, εργάστηκε σκληρά για την πόλη αλλά και την απόκτηση του Δημαρχείου αυτός ήταν ο Αθανάσιος Μπαλάνος .

Που στεγάσθηκε όμως το πρώτο Δημαρχείο; που οι δημογέροντες και ο πρώτος Δήμαρχος και οι δημοτικοί σύμβουλοι , το 1913 άσκησαν τα καθήκοντα τους;

Ήταν το κτίριο του πρώην Δικαστικού Μεγάρου Καβάλας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Έχει συνδεθεί με την απελευθέρωση της το 1913 αλλά και στον αιώνα που ακολούθησε ήταν το σύμβολο της απονομής δικαιοσύνης . Στο χώρο αυτό υψώθηκε την 26 Ιουνίου 1913 για πρώτη φορά , μετά από αιώνες σκλαβιάς, η Ελληνική σημαία. Από το κτίριο αυτό αναγγέλθηκε η ενσωμάτωση της Καβάλας στο Εθνικό κορμό.

Ποια είναι όμως η ιστορία αυτού του κτιρίου;

Ήταν το Οθωμανικό Διοικητήριο της Καβάλας, κατασκευάστηκε στα 1896 από τον Χιώτη Καϊμακάμη Α' τάξεως της Καβάλας Εμίν Πασά, με «εθελοντικές προσφορές» πλουσίων Καβαλιωτών της εποχής. Παρόλα αυτά, ο Καϊμακάμης υπήρξε φίλος των απεργών καπνεργατών στα 1896 και η παρουσία του στην Καβάλα βοήθησε την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα να αποφύγει την οργή των φανατικών Τούρκων Μπέηδων και του Μουτεσαρίφη Δράμας κατά τον πόλεμο του 1897. Ας σημειωθεί ότι αυτή η απεργία των Καβαλιωτών καπνεργατών ήταν η πρώτη στο βαλκανικό χώρο και έληξε με τη δικαίωση των απεργών. Αυτό έμοιαζε με θαύμα και πραγματοποιήθηκε χάρις στις ενέργειες του Μητροπολίτη Ιωακείμ Σγουρού, ο οποίος έχοντας κοινή καταγωγή (από τη Χίο) με τον Καϊμακάμη Εμίν Πασά, επηρέασε ευνοϊκά τις αποφάσεις του υπέρ των καπνεργατών, των οποίων αναδείχθηκε αποφασιστικός προστάτης. Στο αριστερό μέρος του κτιρίου υπήρχε επιβλητική είσοδο στο προαύλιο του Διοικητηρίου, καθώς και το κτίριο του παλιού Ειρηνοδικείου. Και τα δύο κατεδαφίστηκαν στη δεκαετία του 1960, κατά τη «ριζική ανακαίνιση» και «διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου» του κτιρίου, του κυρίως Διοικητηρίου, (πρώην Δικαστηρίου).

Από το κτίριο αυτό, του Δικαστικού Μεγάρου, ξεκινά όμως και συγκέντρωση και φύλαξη των αρχαιοτήτων της Καβάλας αλλά και η ιστορία του Μουσείου της μαζί με αυτήν της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας το 1934, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (1).

ΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΤΟΚΟΥ

Πολύ γρήγορα το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως Δικαστήριο έτσι το Δημαρχείο και υποτυπώδεις δημοτικές υπηρεσίες της εποχής μεταφέρθηκαν στο κτίριο Τόκου στην σημερινή οδό Κύπρου 14, το κτίριο αυτό χτίστηκε από τον καπνέμπορο Δημήτριο Τόκο το 1879 ως κατοικία του.

Το μέγαρο χρησιμοποιήθηκε ως Ιταλικό Προξενείο και το 1911 πέρασε στην ιδιοκτησία της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Κυριών Καβάλας (Φ.Α.Κ.Κ.). Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1913 και έως το 1937 νοικιάστηκε στον Δήμο Καβάλας και στέγασε το Δημαρχείο Καβάλας καθώς και Υπηρεσίες του Δήμου και μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το ιδιωτικό Γυμνάσιο Παπασιδέρη. Από τη βεράντα του κτιρίου εκφωνήθηκαν πολιτικοί λόγοι όπως αυτός του Ελευθερίου Βενιζέλου, που επισκέφθηκε το 1929 την Καβάλα. Το 1979 αγοράστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να αναστηλωθεί και να στεγάσει τη νεοσύστατη τότε Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Σήμερα στεγάζει την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας - Θάσου.

Το μέγαρο Τόκου, όπως και τα περισσότερα αξιόλογα οικοδομήματα της Καβάλας, έχουν κτισθεί από Ηπειρώτες και Δυτικομακεδόνες μαστόρους. Στα κτίρια αυτά διακρίνονται απηχήσεις του ρομαντικού ρεύματος και του εκλεκτικισμού στην αρχιτεκτονική που κυριαρχούσε στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο μέγαρο Τόκου, που είναι το αρχαιότερο από τα σωζόμενα παλαιά κτίρια της Καβάλας, συνδυάζονται νεοκλασικά και στοιχεία παραδοσιακής ντόπιας αρχιτεκτονικής με ολίγες διακοσμήσεις μπαρόκ στις εξωτερικές όψεις. Είναι κτίσμα οθωμανικού νεοκλασικισμού και μπαρόκ. Το ενδιαφέρον του κτιρίου αυτού βρίσκεται στη σύζευξη ακριβώς αυτών των αρχιτεκτονικών ρυθμών, την καλή κατασκευή και την ιστορική αξία του.

ΤΟ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ

Στην διάρκεια του Μεσοπολέμου η Καβάλα με τις ενέργειες του Δημάρχου Αθανασίου Μπαλάνου αποκτά ιδιόκτητο Δημαρχείο, το πιο εμβληματικό κτίριο της πόλης . Κατοικία , της οικογένειας του καπνεμπορικού οίκου Ηerzog , είναι μια μικρογραφία πύργου της Κεντρικής Ευρώπης. Ο Ούγγρος καπνέμπορας Χέρτζοκ έκτισε το λαμπρό αυτό κτίριο το 1890.

Το 1921 πουλήθηκε από το Moris Herzog υιό του βαρόνου Pierre Herzog, στην «ανώνυμο εταιρία καπνών Ανατολής και πέραν θαλάσσης». Το 1937 το κτίριο βγήκε σε αναγκαστικό πλειστηριασμό για οφειλές της εταιρείας και αγοράστηκε από το Δήμο Καβάλας, επί Δημαρχίας Αθανασίου Μπαλάνου. Από το 1938 στεγάζει τις υπηρεσίες του, ο Δήμος Καβάλας.

Το κτίριο αυτό χρησιμοποίησαν αρχικά οι Γερμανοί και στη συνέχεια οι Βούλγαροι κατακτητές ως διοίκηση, στην διάρκεια της κατοχής 1941 - 1944. Υπάρχουν φωτογραφίες από την «παράδοση» της πόλης στους Βουλγάρους, από τους Γερμανούς, τον Μάιο του 1941. Λίγους μήνες μετά , τον ίδιο χώρο επισκέφθηκε και ο Βασιλιάς των Βουλγάρων Βόρις.

Στην δεκαετία του 1960 (24 Μαρτίου 1964 επί Δημαρχίας Δ. Μούτσιου), τοποθετήθηκαν στην κεντρική αίθουσα του Δημαρχείου, τα πορτραίτα όλων μέχρι τότε που είχαν διατελέσει Δήμαρχοι στην Καβάλα Μεταξύ αυτών και του Μπαλάνου , στην δεκαετία του 1970, όμως αποφασίσθηκε να κατέβει η φωτογραφία του Μπαλάνου, για το γεγονός ότι είχε διατελέσει Δήμαρχος στην διάρκεια της Μεταξικής χούντας.

Το θέμα της ανάρτησης ή όχι της φωτογραφίας αποτέλεσε και στη συνέχεια αντικείμενο συζήτησης. Το σίγουρο είναι ότι η παρουσία του Α. Μπαλάνου ήταν σημαντική για την πόλη. Το κτίριο αγοράσθηκε με μια συμβολική τιμή και επί Δημαρχίας του εκτελέσθηκαν σημαντικά για την εποχή έργα για την πόλη, έγιναν πολλές ρυμοτομήσεις και διανοίξεις δρόμων και πλατειών.

Το κτίριο του Δημαρχείου υπέστη όμως και ζημιές από πυρκαγιά που είχε εκδηλωθεί στην οροφή του μεγάρου. Η διαμόρφωση της αίθουσας συνεδριάσεων έγινε επί Δημαρχίας Μιχαήλ Λολίδη . Μια νέα διαμόρφωση έγινε επί Δημαρχίας Κ. Τσολάκη (η δεύτερη δημαρχιακή περίοδος του ) όπου τοποθετήθηκε και ένα μεγάλο τραπέζι οβάλ «ενθύμιον» της χουντικής περιόδου της Γενικής Διοικήσεως επί διοικητού Κωνσταντίνου Μπράβου, μετά του οποίου και την διάλυση της υπηρεσίας αυτής, μεταφέρθηκε στον Δήμο και τοποθετήθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού συμβουλίου. Ριζική αλλαγή έγινε επί Δημαρχίας Λ. Αθανασιάδη με την ενοποίηση χώρου και συνεχίστηκαν και επί Δημαρχίας Σ. Εριφυλλίδη αλλά και επί Δημαρχίας Κ. Σιμιτσή όταν αυξήθηκαν τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

(1) Με την τοποθέτηση στην Καβάλα του πρώτου επιμελητή αρχαιοτήτων και μετέπειτα καθηγητή στο Α.Π.Θ. Γεωργίου Μπακαλάκη, σχηματίστηκε η πρώτη αρχαιολογική συλλογή της Καβάλας, από ευρήματα που συνέλεξε ο Μπακαλάκης από την πόλη. Τα ευρήματα αυτά τοποθετήθηκαν στο υπόγειο του Δικαστικού Μεγάρου ήταν εκεί μέχρι το 1935 , τότε ο Δήμος Καβάλας παρεχώρησε το νεοκλασικό κτίριο "Φάληρο" στην ομώνυμη παραθαλάσσια περιοχή της πόλης για να δημιουργηθεί το πρώτο Μουσείο. Στην διάρκεια της γερμανοβουλγαρικής κατοχής το Μουσείο λεηλατήθηκε και πολλές αρχαιότητες κλάπηκαν ή κατεστράφησαν.

Την ανασυγκρότηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Μουσείου ανέλαβε αμέσως μετά την απελευθέρωση ο αείμνηστος καθηγητής Δ. Λαζαρίδης και επέτυχε μετά από πολλούς αγώνες να κατασκευασθεί το σημερινό Μουσείο Καβάλας στην παραλία, που άνοιξε τις πύλες του στο κοινό τον Δεκέμβριο του 1964.