Ο Εθνομάρτυρας Χρυσόστομος

Προσπάθεια το 1924 να στηθεί ανδριάντας του στην Καβάλα

Πριν 98 χρόνια ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβριος του 1922 ήταν οι μαρτυρικοί μήνες για τον Ελληνισμό της Μικρά Ασίας. Ο ξεριζωμός ενός λαού από τις πατρογονικές του εστίες χιλιάδων χρόνων είχε ξεκινήσει. Σε ελάχιστες ημέρες , τον Σεπτέμβρη του 1922 και οι τελευταίοι Έλληνες εγκατέλειπαν τα παράλια της μέχρι τότε Ελληνικής γης. Τα σπίτια τους παραδίδοντας στις φλόγες όπως και οι ναοί της Ορθοδοξίας. Η Σμύρνη, προπύργιο του Ελληνισμού είχε παραδοθεί στον Τουρκικό όχλο υπό τα αδιάφορα βλέμματα των ξένων στρατευμάτων, υποτίθεται, μέχρι τότε συμμάχων του Ελληνικού Στρατού. Ο Σεπτέμβριος του 1922 ο μήνας της δύσης, της καθ' ημάς Ανατολής, μετά την παρουσία του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία για τριάντα εννέα περίπου μήνες -από το Μάιο τού 1919.

Στις 27 Αυγούστου 1922 (με το παλιό ημερολόγιο) μαρτυρικό θάνατο βρήκε το πρόσωπο σύμβολο για τον Ελληνισμό ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος . Σε ένα βίαιο ξέσπασμα δεκάδες Τούρκοι κατακρεούργησαν τον εθνομάρτυρα Χρυσόστομο, σύροντας τον στους δρόμους της Σμύρνης. Υπήρξε το σύμβουλο της άνθισης του Ελληνισμού στην περιοχή αλλά και αυτός που εμψύχωνε τους Έλληνες ακόμα και τις τελευταίες ημέρες της καταστροφής. Οι Τούρκοι γνώριζαν καλά ότι ο εξευτελισμός και ο θάνατος του Χρυσοστόμου θα ήταν το γερό χτύπημα για τους Έλληνες αλλά και η «χαρά» για τα στίφη του Κεμάλ.

Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος είχε γεννηθεί το 1867 στη Βιθυνία, σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης , υπηρέτησε στη Μυτιλήνη και την Έφεσο, μέχρι που σε ηλικία 35 ετών εξελέγη Μητροπολίτης Δράμας. Ήταν η εποχή που ο Ελληνισμός έδινε μάχη για την Ελληνικότητα της Μακεδονίας σε μια εποχή παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ταυτόχρονης προσπάθειας των Βουλγάρων να αλλοιώσουν την σύνθεση του πληθυσμού. Ως Μητροπολίτης έδωσε τον δικό του αγώνα για να πάρει πίσω τα Πατριαρχικά χωριά από την βουλγαρική εξαρχία και να υποστηρίξει το ποίμνιο του από τις διώξεις. Η δράση του Χρυσοστόμου προκάλεσε αντιδράσεις από τους Βουλγάρους και τους Τούρκους, με συνέπεια το 1907 να ζητηθεί η ανάκληση του από το Πατριαρχείο , στη κορύφωση του Μακεδονικού Αγώνα. Έναν χρόνο μετά επέστρεψε στην Δράμα και συνέβαλε στην τελική φάση του Μακεδονικού Αγώνα.

Το 1910 το Πατριαρχείο τον εκλέγει Μητροπολίτη Σμύρνης, όπου και εκεί προκαλεί την ενόχληση των Τούρκων. Ο φλογερός του λόγος συσπειρώνει του Έλληνες και οι Τούρκοι καταφέρνουν και τον απομακρύνουν.

Μόνο μετά τις νίκες των Ελλήνων στρατιωτών στα πεδία των μαχών καταφέρνει να επιστρέψει στην Σμύρνη.

Στις 2 Μαΐου 1919 ο Ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στην Σμύρνη , υπό τις ευλογίες του Χρυσοστόμου. Εκείνη την ημέρα ο Χρυσόστομος μιλούσε με δάκρυα στα μάτια για τους πόθους της Ένωσης με την «μητέρα Ελλάδα» Η χαρά θα κρατήσει λίγο. Μετά τις νίκες , αλλά και τα τραγικά λάθη ήρθε η καταστροφή και προέλαση των στρατευμάτων του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΠΟΙΜΝΙΟ ΤΟΥ

Ένα Γαλλικό άγημα θέλησε να προστατεύσει τον Μητροπολίτη, εκείνος αρνήθηκε , έμεινε με το ποίμνιο του δεν θέλησε να εγκαταλείψει την Σμύρνη. Οι Τούρκοι τον μετέφεραν , στην συνέχεια, μπροστά στον Νουρεντίν Πασά , ο οποίος τον .. παρέδωσε στον εξαγριωμένο Τουρκικό όχλο...

Υπέστη τα πάνδεινα μαρτύρια , ένας Τουρκοκρητικός χωροφύλακας έδωσε τέλος στο μαρτύριο του με τέσσερις πιστολιές στον αυχένα.. Το χρονικό της δολοφονίας του Χρυσοστόμου μνημονεύει ο Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη Τζόρτζ Χόρτον. Ο κατά κόσμο, Χρυσόστομος Καλαφάτης όμως δεν ήταν ο μοναδικός ιερές που βρήκε τραγικό θάνατο και μαρτύρησε τις ημέρες εκείνες. Εκατοντάδες ιερείς δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους σε όλη την Μικρά Ασία. Η Ελλαδική εκκλησία με απόφαση της κατέταξε όλους τους Εθνομάρτυρες στα γεγονότα του 1922 μεταξύ των Αγίων της Εκκλησίας. Στην Δράμα υπάρχει ναός στο όνομα του που κάθε χρόνο τιμάται η μνήμη του.

ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ

Στην Καβάλα οι πρόσφυγες κάτοικοι της , πολλοί από αυτούς και από την Σμύρνη, τίμησαν τον Εθνομάρτυρα , δίνοντας το όνομα του σε έναν δρόμο της πόλης, που επεκτείνονταν, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, προς τα δυτικά. Ήταν η παλιά οδός Μάρνης, που ονομάσθηκε σε οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης.

Δύο χρόνια μετά την έλευση των προσφύγων στην Καβάλα, το 1924 δημιουργήθηκε επιτροπή επιφανών Καβαλιωτών που είχε ξεκινήσει προσπάθεια για την συγκέντρωση χρημάτων, που θα προορίζονταν για την ανέγερση ανδριάντα του Εθνομάρτυρα, στην πόλη της Καβάλας.

Την επιτροπή, που εξέδωσε και μοίραζε στους πολίτες σχετικό έντυπο με αναφορά στη ζωή και τη δράση του Χρυσοστόμου, αποτελούσαν ο τότε Δήμαρχος της πόλης Ευγένιος Ιορδάνου, Ο Νομάρχης Εμμανουήλ Λουλακάκης. Ο Μητροπολίτης Καβάλας και Νέστου Χρυσόστομος (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος). Ο Αλέξανδρος Μαυρομμάτης διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης στην Καβάλα. Ο Αλέξανδρος Παρασκευόπουλος, διευθυντής της Τραπέζης Ελλάδος στην Καβάλα. Ο Σπύρος Γιοχάλας, διευθυντής της Ιονικής Τράπεζας στην Καβάλα. Ο Νικόλαος Λιόντας , διευθυντής της Τραπέζης Ανατολής στην Καβάλα.

Το πρωτότυπο του εντύπου , για τον έρανο, υπάρχει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Καβάλα.

(Οι ΣΕΛΙΔΕΣ Ιστορίας Πολιτισμού και Περιβάλλοντος ευχαριστούν διαχρονικά τα στελέχη της υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους - Αρχεία Ν. Καβάλας για τις πληροφορίες που μας δίνουν για διάφορα τοπικά ιστορικά θέματα και τεκμήρια).