ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ 2o Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας Παγγαίου (19-21 Οκτωβρίου 2018).

 «Περιηγήσεις στο Παγγαίο όρος στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα - Η περιγραφές .. από ψηλά».

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΠΑΠΑΚΟΣΜΑ

Ιστορικού Ερευνητή - Πρώην Αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού - Τουρισμού στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Η ιδέα για την παρουσίαση της εισήγησης αυτής γεννήθηκε μέσα στους φιλόξενους χώρους της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης, μία βύθιση στον τόμο του δευτέρου εξαμήνου του έτους 1940 της εφημερίδας «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ». Μια αναζήτηση στοιχείων για την Καβάλα και την περιοχή την δύσκολη και συνάμα καθοριστική για την ιστορία της χώρας μας χρονιά.

Κάπου εκεί στα τέλη Αυγούστου του 1940 τα κιτρινισμένα και αρκετά σχισμένα φύλλα της εφημερίδας προβάλλουν με πηχυαίους τίτλους τα γεγονότα της εποχής, τα μαύρα σύννεφα του πολέμου, που έχει ήδη ξεκινήσει στην Ευρώπη, φθάνουν απειλητικά πάνω από την Ελλάδα.

Ακτίνα ηλίου, όαση αισιοδοξίας μια ολοσέλιδη αναφορά στην 5η Πανελλήνια Συνάντηση των Ορειβατών στο δικό μας βουνό, το όρος Παγγαίο.

Σταματώ , το ξεφύλλισμα , και μένω στο κείμενο αυτό. Μου κάνει εντύπωση η γλαφυρή περιγραφή ο εντυπωσιακός τίτλος , οι υπότιτλοι με τις μικρές αλλά συνάμα ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της συνάντησης στο βουνό που ..ύμνησε ο Ηρόδοτος..

«Ένα αξέχαστο 24ωρον με τους Ορειβάτες μας στα ύψη του Παγγαίου» ο τίτλος με τα μεγάλα ..δωδεκάρια γράμματα για τους γνώστες της τυπογραφίας στις εφημερίδες του καιρού εκείνου..

Μια φωτογραφία στο κέντρο του άρθρου με τραβά ακόμα περισσότερο την προσοχή , η ομάδα του Ορειβατικού τμήματος Καβάλας ποζάρει προ του φακού γράφει η λεζάντα που δημοσιεύει η εφημερίδα.

Προσπαθώ να ταυτοποιήσω τα πρόσωπα με άλλες φωτογραφίες της εποχής εκείνης που έχω συναντήσει σε εφημερίδες της Καβάλας , την εποχή εκείνη αλλά και αργότερα .. ναι δεν κάνω λάθος , ναι είναι πρόσωπα οικεία , πρόσωπα που μέχρι και πριν λίγα χρόνια ήταν ανάμεσα μας.. πόσο νέα, πόσα διαφορετικά, γεμάτα ζωή ζωντάνια ... Κάνω σκέψεις , μερικές μέρες αργότερα αυτά τα πρόσωπα φορούσαν το χακί και επιστρατεύονταν για να υπερασπίσουν την πατρίδα τις οικογένειες τους από τον Ιταλό επίδοξο κατακτητή..

Άνδρες και γυναίκες ... και όπως γράφει η εφημερίδα και ο συντάκτης του κειμένου «Κοσμικές σιλουέτες 1700 μέτρα υπέρ την Θάλασσα, κομψές δραπέτιδες της Καλαμίτσας...

..Αυτήν την Κυριακή η Καλαμίτσα θρηνούσε την απουσία των κομψοτέρων κολυμβητριών της, που απαρνήθηκαν το κύμα , αντήλλαξαν το μαγιό με το ορειβατικό παντελόνι , το κινέζικο τακούνι.. με τηναρβύλα και πήραν τα βουνά..».

Αναρωτιέμαι πόσο προσπάθεια χρειάζονταν ο συντάκτης του κειμένου ώστε να μεταφέρει με παραστατικότητα και κάθε λεπτομέρεια στον γραπτό λόγο το τι έβλεπε στην ορειβατική εξόρμηση.

Αναλογίζομαι πόσο εύκολο είναι σήμερα με την χρήση της τεχνολογίας εικόνας και ήχου να μεταφέρεις ένα γεγονός στο χρόνο που γίνεται στον αναγνώστη, θεατή ή ακροατή..

Επιστρέφω όμως στο κιτρινισμένο φύλλο της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.. και στην περιγραφή για τους ορειβάτες και όχι μόνο , από όλη την Ελλάδα, που γνώρισαν το Παγγαίο.

« Μια μικρή πολιτεία ονείρου σκαρώθηκε την Κυριακή στις θείες ανεμόπαρτες κορφές και στα βαθιά ρουμάνια του ιστορικού μας Παγγαίου. Πολίτες της μικράς αυτής πολιτείας που η ζωή της δεν κράτησε παρά ένα αξέχαστο εικοσιτετράωρο ήσαν ορειβάτες που ξεκίνησαν από τα πέρατα της Ελλάδος για να κάμουν εκεί ψηλά, κάτω από τις βαθύσκιες οξείες του ιστορικού μας βουνού που το νανούρησαν με την ηρωική συμφωνία των καριοφυλλών τους τα παλληκάρια του Νικοτσάρα, την συνάντηση τους».

Η εφημερίδα στο δημοσίευμα της κάνει αναφορά στα ονόματα αυτών που συμμετείχαν στην ορειβατική εξόρμηση και τους τόπους καταγωγής τους αλλά και τις επαγγελματικές δραστηριότητες τους. Ο Φρίξος Θεοδωρίδης καθηγητής του Πολυτεχνείου πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου . Ο Στρατηγός Κοσμάς , ο πρόεδρος των Ορειβατών από την Θεσσαλονίκη Ορέστης Παπαδόπουλος. Διακρίνουμε ονόματα Άγγλων και Αμερικανών ορειβατών.

Φυσικά η περιγραφή για αυτούς που συμμετέχουν από την Καβάλα είναι με κάθε λεπτομέρεια οι κυρίες οι δεσποινίδες , ποιος συνοδεύει πια.

Με την ματιά του ερευνητή εντοπίζει κανείς πρόσωπα που στην συνέχεια διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο πολιτικό, επαγγελματικό, στην κοινωνία του τόπου μας αλλά και πανελλαδικά.

Όλα είχαν ξεκινήσει μια Παρασκευή στην Καβάλα , τόπο συνάντησης 200 κι πλέον ορειβατών από όλη την Ελλάδα.

«Οι δρόμοι της Καβάλας εγέμισεν από σιλουέττες ορειβατών κοστούμια τυρολέζων, τα δε καλντερίμια των παληών και νέων δρόμων της έτριξαν και σπινθηροβολούσαν υπο προκαδούρας της ορειβατικής αρβύλας..».

Η περιγραφή από την ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ γίνεται πιο παραστατική.. « Και τη νύχτα του Σαββάτου προς την Κυριακή, ενώ οι πλήμονες Καβαλλιώτες στέναζαν στα κρεββάτια τους και κολυμπούσαν μέσα σε ποταμούς του ιδρώτός των, διακόσιοι και πλέον ορειβάται ξεκινούσαν για το ωραίο τους προσκύνημα. Οι προσκυνητές μεταφέροντο με λεωφορεία έως την γέφυρα της Αυλής κι από εκεί άρχιζαν την εκκίνηση τους . Στην γραφική Αυλή με τα ψηλά πλατάνια , τους ορμειτικούς χειμάρους , τα ψηλά παλαιακά σπίτια και τα μεσαιωνικά καλντιρίμια έπαιρναν βιαστικά ένα ούζο , ένα γλυκό , ή χαίρονταν την πατροπαράδοτη ελληνική φιλοξενία που διακρίνει όλα τα χωριά του Παγγαίου, έπερναν μια πρέζα ύπνου σε κρεββάτια αναπαυτικά και ολοκάθαρα και ευάερα χαγιάτια .

Κι έπειτα από εκεί αρχίζει η ανάβασις, μια τρίωρος ηρωική ανάβασις σε ένα κοφτό ανήφορο που θέλει γερές αρβύλες και πιο γερά κότσια . Αλλά για την τρίωρη αυτή ανάβασι πόσες ωραίες αποζημιώσεις επιφυλάσσει το Παγγαίο στους ευλαβικούς προσκυνητές του. Σε κάθε στροφή του ανηφορικού μουλαρόδρομου ο Θεός έχει στήσει τους αόρατους ανεμιστήρες του. Θείες πνοές ξεκινημένες από άδυτα φαράγγια δροσίζουν τα ιδρωμένα μέτωπα και θραψερές φτέρες κλίνουν με χάρι βελούδινης βεντάλιας. Και σε κάθε φαράγγι που θα δρασκελίσετε ροχθεί κι ένα κεφαλόβρυσο που κατεβάζει το αθάνατο νερό του με ορμή και αφθονία χειμάρρου.

Όσοι έλαβαν μέρος στο προσκύνημα διεκήρυξαν πως το Παγγαίο είνε ένα από τα ωραιότερα Ελληνικά βουνά με τις πιο ποικίλες ομορφιές. Τόσον εκείνοι που το ανέβηκαν νύχτα με τα μάγια του φεγγαριού όσο κι εκείνοι που τους πρόφθασε το ανηφόρισμα το ονειρώδες σύθαμπο της αυγής».

Στην κορυφή του βουνού η εφημερίδα περιγράφει τις ομιλίες των ορειβατών αλλά και των τοπικών αρχόντων της εποχής όπως ο εκπρόσωπος του Νομάρχη Αθανασάτος αλλά και ο εκπρόσωπος του Δημάρχου Καβάλας, Δημόπουλος.

«Το τέλος των λόγων και των προσφωνήσεων εκάλυπτον μακραί ζητωκραυγαί υπέρ της Α.Μ. του βασιλέως του κυβερνήτου Ιωάννου Μεταξά και της Α.Β.Υ. του διαδόχου , ο οποίος δεν παρέστει εις την συγκέντρωσιν λόγω του ευτυχούς γεγονότος της βαπτίσεως του επίδοξου διαδόχου.

Οι μετάσχοντες της συγκεντρώσεως εκλήθησαν υπό του πρόεδρου του Ε.Ο.Σ. να στρέψουν μετά ευλαβείας την σκέψιν των προς αυτόν , ενεκρίθη ομοφώνως και τώ απεστάλη τηλεγράφημα, δια του οποίου η 5η Ορειβατική συγκέντρωσις της Ελλάδος τον συνεχαίρετο επί τω ευτυχεί γεγονότι...».

Μετά την ωραίαν τελετήν επακολούθησε δεξιώσις των επισήμων εις την αίθουσαν κάτω από τις βαθύσκιες οξυές , φαγοπότι των λοιπών γενναιότατον χάρις στο βουνίσιο αέρα και το κρυστάλλινο νερό της βρύσης που κελαρύζει κοντά στο καταφύγιο.

Οι προσκυνηταί πριν εγκαταλείψουν το Παγγαίο δεν παρέλειψαν να ανεβούν και στις δυο κορυφές του Πιλάφ -τεπέ και το Μάτι , με την αφαντάστως υπέροχη θέα. Η Μακεδονική γη , ορατή εις μεγάλην ακτίνα από τα δυο αυτά θεωρεία του Θεού , παίρνει την όψι τεράστιου αναγλύφου χάρτου τον οποίον εφιλοτέχνησε, βάζοντας όλη τη μαεστρία του ο κ. Κιούσης».

Ο συντάκτης της όμορφης περιγραφής ονομάζονταν ΠΑΝ. ΤΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ και προσθέτει σε ξεχωριστό μονόστυλο σημείωμα και «Το δείπνον της Καβάλλας» γράφοντας « Την 10ην νυχτερινήν το ενταύθα τμήμα του Ε.Ο.Σ. παρέθεσεν δείπνον είς το κέντρον «ΦΑΛΗΡΟΝ» .

Στο μακροσκελέστατο άρθρο του ορειβάτη - συντάκτη ειδική αναφορά γίνεται σε αυτούς που ακολούθησαν τους ορειβάτες και ήταν από τα γύρω χωριά όπως η Μουσθένη η Αυλή ..ονόματα οικία και οι απόγονοι τους διαβιούν στους τόπους αυτούς.

Η γλαφυρή περιγραφή για την περιήγηση στο Παγγαίο τον Αύγουστο του 1940.. δεν είναι η μοναδική περιγραφή, δεκάδες άλλες υπάρχουν σε εφημερίδες και έντυπα ανά την Ελλάδα για το Παγγαίο. Από τις αρχές του αιώνα οι λάτρεις του βουνού θέλουν να το επισκεφθούν και όταν το κατορθώνουν το περιγράφουν με μαγεία λέξεων και συναισθημάτων.

Μια ακόμα ορειβατική εξόρμη εντοπίσαμε στον τύπο της Καβάλας και συγκεκριμένα στην εφημερίδα ΚΥΡΗΚΑΣ το έτος 1935. Τίτλος ΠΙΛΑΦ -ΤΕΠΕ ύψος 1956 μέτρα, η περιγραφή είναι σε τρείς συνέχειες από την εφημερίδα και υπερτονίζεται η εξόρμηση «στας κορυφάς του Παγγαίου».

Το κείμενο αυτό καταγράφει τα μοναδικά αυτά δημοσιεύματα που εμπεριέχουν πολλά ιστορικά στοιχεία αλλά και την εικόνα της διαβίωσης των κατοίκων στα χωριά του Παγγαίου ,κυρίως στους πρόποδες από όπου περνούν και διαμένουν οι περιηγητές πριν την μεγάλη ανάβαση.

Οι περιηγήσεις συνοδεύονται και από φωτογραφίες που αποτυπώνουν με τα τεχνικά φωτογραφικά μέσα της εποχής το μοναδικό βουνό, κυρίως την εικόνα που αντικρίζουν για το Αιγαίο και την Ανατολική Μακεδονία από την κορυφή.

Ντόπιες εκφράσεις, τοπωνύμια και λυρικός λόγος στις περιγραφές αυτές . Η ανακοίνωση βασίσθηκε σε αδημοσίευτο αρχειακό υλικό, εφημερίδες της εποχής και σχετική βιβλιογραφία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ (1) Σε μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία προχώρησε ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καβάλας (υπό την ευθύνη του αντιπροέδρου του συλλόγου Θανάση Δασκαλούδη), με σκοπό την καταγραφή των 25 πέτρινων γεφυριών και των 2 υδρογεφυρών που βρίσκονται στο Παγγαίο Όρος. Το κάθε ένα από τα 27 γεφύρια που παρουσιάζονται στην καταγραφή αυτή συνοδεύεται από σύντομες πληροφορίες και από αντίστοιχο πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στην τοποθεσία των γεφυριών για όσους θέλουν να τα επισκεφτούν, γι αυτό υπάρχει χάρτης με την θέση του κάθε γεφυριού ενώ περιγράφεται αναλυτικά ο τρόπος προσέγγισής του.

Η διεύθυνση στην οποία μπορεί κάποιος να βρει τις πληροφορίες για τα πέτρινα γεφύρια του Παγγαίου είναι: https://www.eoskavalas.gr/βουνά/παγγαίο/πέτρινα-γεφύρια.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ (2). Το Όρος Παγγαίο-το πολυπρόσωπο βουνό της Μακεδονίας στέκει αγέρωχο, επιβλητικό και ζωντανό με τις ψηλότερες κορυφές του Πιλάφ-Τεπέ (1870 μέτρα) και της Κοζνίτσας (1956 μέτρα) να αντικρίζουν τα όρη της Λεκάνης, του Φαλακρού, του Μενοικίου, των Κερδυλλίων και του Συμβόλου, «καλωσορίζοντας» κάθε επισκέπτη, κάθε περιπατητή, «αφήνοντας» τον να εισέλθει στο εσωτερικό του, να μαγευτεί από την «φιλοξενία του» και σιγά - σιγά να νοιώσει την παράξενη αύρα του μύθου και της πραγματικότητας, της ιερότητας του χώρου.

Ο επισκέπτης νοιώθει ελεύθερος στο βασίλειο της φύσης, βαδίζοντας όλο και περισσότερο στα δάση του, από πανύψηλα πλατάνια, έλατα, οξιές, καστανιές που «σκεπάζουν» τις ρεματιές και τις απότομες πλαγιές του βουνού.

Σε κάθε βήμα του στα μονοπάτια του Παγγαίου διακρίνει την ιστορική του αξία, με τους βράχους του να μαρτυρούν το πέρασμα του χρόνου καθώς και τα ανεξίτηλα σημάδια των λαών που κατέγραψαν στο βουνό την δική τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ (3). Το Παγγαίο, το βουνό που αγαπήθηκε και μισήθηκε για το χρυσό του, που λατρεύτηκε για την ιερότητα του, δεν κρύβει μυστικά, δείχνει στον επισκέπτη όλο το μεγαλείο του.

Από τους πρόποδες με τους παραδοσιακούς οικισμούς του έως και τις κορυφές του με το μαγευτικό αγνάντι στο πέπλο του ουρανού.